İran Ermenileri

‘İran Ermenileri' derken ne kastediyoruz?

Bu konuda biri dar diğeri ise daha geniş anlam içeren çok basit iki tanımımız var... Dar tanımıyla ‘İran Ermenileri' günümüzde İran denilen devletin sınırları içinde yaşayan insanlara verilen bir isim. Yani Urmiye Gölü, Tebriz çevresinde ve İsfahan gibi kentlerde yaşayan İran yurttaşı Ermeniler. Diğer alternatif geniş tanım ise belirli tarihsel çağlarda siyaseten İranlıların ya da İran şahlarının denetimi altındaki topraklardaki Ermenileri kapsar. Bu açıdan örneğin Medler ve Ahemenişler (yani Persler) devrinde İran Ermenileri denilince bütün Ermenileri kastetmiş oluruz. Zira o dönemlerde Ermenice konuşan halk tümüyle Perslerin denetimindeydi. Büyük İskender sonrası Ermeniler bir süreliğine kendi bağımsız devletlerini kurmuşlarsa da sonradan Armenia Romalılar ve İranlılar (Parthlar) arasında paylaşıldı. İran idaresinde kalan Doğu Armenia yani Vasburagan bölgesi bundan sonra Hellen ve Romalı yazarlarca artık Persarmenia olarak adlandırılmaya başlandı. Persarmenia... bu enteresan birleşik sözcük bizim çalışmamızın da anahtar kavramlarından birini teşkil ediyor. Bu terim Hellen-Roma yazınında öylesine yerleşmişti ki artık ortada bağımsız bir İran krallığının kalmadığı erken İslami asırlarda Bizans Emevi-Abbasi denetiminde kalan Ermeni toprakları için halen kullanılmaktaydı. Mesela Bizans'ı eski ihtişamına kavuşturan II. Basileos (960-1025) Vasburagan'ı imparatorluk topraklarına kattığında Bizanslı yazarlar Persarmenia'nın yeniden fethini kutlamışlardı.